شرح حدیث 13 و 14 - قسمت 1

شرح حديث ١٣ از كتاب العقل والجهل

حديث از امیرالمومنين عليه السّلام است، كه فرمودند:

"العقل غطاء ستير": عقل پرده اى بس پوشاننده است.

صفت ذاتى انسان، در موجوديّت خود، "فقر" است. آيه شريفه "انتم الفقراء الى الله والله هو الغنى الحميد" (فاطر:۱۵) بيان از اين واقعيّت است.

توجّه شود كه "فقير" بر وزن فعيل، صفت مُشبهه بوده، و كسى است كه فقر، صفت ذاتى اوست؛ پس: از طرفى، بودن نور عقل در انسان كه شامل همه كمالات الهيّه است، پوششى بر عيب و نقص اوست، و از طرفى ديگر با توجّه به عملكرد نفس فاقد كمالات كه همه عيب و نقص مى باشد، دلالت و هدايت عقل، نگهدار و نگاهبان او از افتادن در ورطه گمراهى و هلاكت، و آشكار شدن معايب و نواقص اوست.

و از طرف ديگرى آشكار شدن كمالات عقل و محاسن آن، خود پرده ديگرى براى ديده نشدن، و يا كمتر ديده شدن فضائح نفس امّارة به سوء است؛ و چنين است كه پوشش سه باره عقل، آن پوشش را پوشاننده تر مى كند.

"والفضل جمال ظاهر": و برترى هاى دنيوى، زيبايى بيرونى و آشكار است؛ در مقابل عقل كه حسن و زيبايى درونى است. "فضل"عبارت از دارايى ها، و داشته هاى دنيوى است كه در عرف انسانى و دنيوى باعث برترى بعضى نسبت به بعضى ديگر مى شود. اين فضيلت ها كه در هر حال از مقوله هاى دنيوى هستند، ممكن است مال، هنر، فن، رياست، و يا دانش باشد. در هرحال آن چه كه هست، براى مردم چشمگير بوده، و در چشم آنان، شخص را با اهميّت جلوه مى دهد، و صاحب آن اگر آن را در خدمت مردم به كار گيرد، توجّه آنان از معايب شخص او به محاسن فعل او جلب شده، و به اين ترتيب آن معايب او پوشيده خواهند ماند.

"وقاتل هواك بعقلك": به وسيله عقلت با هواى نفست بجنگ و او را بكش.

دلالت عقل به خير و صلاح و نجات و سعادت است، و ميل نفس به خودخواهى و تباهى و هلاكت؛ و از آثار اين رفتار اين است كه در دوستى، به سلامت و صميميّت و بى غلّ و غش خواهى بود و اين امر سبب جلب محبّت ديگران به تو خواهد شد: "تسلم لك المودة وتظهر لك المحبة".