باب هفدهم - بابی دیگر در همان موضوع باب اول ...

شرح باب هفدهم؛ بابی دیگر در همان موضوع باب اول به اضافه‌ی این نکته‌ که در نام‌هایی که هم برای خدا به کار می‌رود و هم برای مخلوقات، منظور متفاوت است

در این باب دو روایت نسبتاً بلند آورده شده، که ‌نظر به مقایسه بین اسماء الله و اسماء مخلوقین، و تفاوت تلقی از آنها در تسمیه خالق و مخلوق به آنها دارد. ودر این باره به استناد  دو نکته مهم ادبی طرح مطلب و حل آن فرموده اند:

۱. نکته اول اینکه: اسماء مشترک بین خلق و مخلوق، مشترک لفظی هستند، نه مشترک معنوی؛ مانند: احد و واحد، که در مورد خدای متعال به معنی احدی و واحدی المعنی بودن است؛ یعنی: یکتا بودن به معنی تک و بی مانند و بی همتا بودن است، در حالی که در مورد مخلوق، به معنی یکتای عددی است؛ و گرنه هیچ مخلوقی نیست الا این که مرکب بوده و دارای اجزاء می باشد، گذشته از آن که هیچ کدام بی همتا و بی مانند نبوده، و شبیه هم نوعان خود می باشند.
ویا منظور از اسم لطیف در استعمال آن برای مخلوق به معنی نرم در مقابل زمخت و یا مهربان و نرم خو در مقابل سنگدل و خشن است؛ در حالی که در مورد خدای متعال -اولا‌- ناظر به فعل اوست، نه خود او؛ ثانیاً در مورد لطف و ظرافت و ریز نقشی حیرت انگیز در صنع و در خلقت او.

۲.نکته دوم در مورد اسما مشترک بین خدای متعال و مخلوقات این که: همان گونه که در استعمال ودر عرف انسانی متداول است، ممکن است اسمی به معنی مجازی در مورد کسی به کار رفته باشد ونه به معنی حقیقی؛ مانند: استعمال «شیر» در مورد شخص شجاع.

وهمچنین است در مورد خدای متعال؛ مثلا: استعمال لفظ «علم» در مورد علما به معنی عالم بودن آنان بعد از جاهل بودنشان است، اما در مورد خدای متعال، این تسمیه به دلیل نفی نقیض و عکس آن که «جهل» باشد، از ا‌وست، آن هم نه از سنخ و جنس علم و جهل انسانی.

مثال دیگر: سمیع و بصیر بودن در انسان ناظر به داشتن عضو خاصی است که او با هر کدام وبطور مخصوص به خود، از مواردی با خبر می شود. اما در مورد خدای متعال منظور این است که مواردی که با گوش می توان شنید، و یا با چشم می توان دید، بر او پوشیده نیست، نه آن که او گوش و چشم و یا عضوی در این باره داشته باشد.

وهمچنین است در سایر موارد که در حدیث شریف ۲ موارد دیگری از آن آورده شده است.